Żółwie
Żółwie z Kunstformen der Natur Ernsta Haeckela, 1904
Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	gady / zauropsydy
Rząd	żółwie
Nazwa systematyczna
Testudines
Linnaeus, 1758

Żółwie (Testudines, Chelonia) – rząd owodniowców z gromady zauropsydów (Sauropsida). Rząd żółwi dzieli się na 2 podrzędy, 13 rodzin i obejmuje ok. 220 współcześnie żyjących gatunków. Wśród żółwi spotyka się zwierzęta zarówno mięsożerne, jak i roślinożerne, wodne i lądowe. Wszystkie są jajorodne. Zapłodnienie wewnętrzne odbywa się za pomocą narządu kopulacyjnego. Żółwie pomimo tego, iż są mniej zróżnicowane morfologicznie od innych gadów, potrafiły opanować najróżnorodniejsze środowiska poczynając od mórz, a na terenach pustynnych kończąc.

Dział zoologii zajmujący się żółwiami to chelonologia.

Pochodzenie

Są starsze od dinozaurów, gdyż pojawiły się zapewne już na przełomie paleozoiku i mezozoiku ok. 250 mln lat temu. Już wcześniej, w środkowym permie żyli ich domniemani przodkowie, roślinożerne parejazaury (Pareiasauria). Paleontolodzy nie odnaleźli jednak form pośrednich, które łączyłyby je z prymitywnymi gadami z karbonu. Nie są też blisko spokrewnione z innymi grupami gadów. Zwykle żółwie traktowane są jako wczesna odrośl najprymitywniejszej podgromady gadów - Anapsida, ale z niektórych nowszych analiz wynika, że bliższe są diapsydom - choć i tu są spory, czy są bliżej spokrewnione z lepidozaurami i zauropterygami, czy z archozaurami. Rozwinęły się w erze mezozoicznej. Obecnie najstarszym odkrytym żółwiem jest pochodzący z późnego triasu Proganochelys quenstedti (=Triassochelys dux), długości ok. 1 m. Jednak nie można go uznać za przedstawiciela współczesnych żółwi, gdyż miał jeszcze drobne zęby na podniebieniu, a jedynie szczęki były bezzębne. Nie mógł też chować głowy do wnętrza pancerza, - kark chroniły kostne kolce. Uważa się go za przedstawiciela wymarłej linii (podrząd Proganochelydia). W jurze i kredzie były już liczne i pospolite oraz miały typową żółwią postać. Obecnie żółwie są uważane za żywe skamieniałości ze względu na prymitywne cechy budowy ciała, a zwłaszcza brak dołów skroniowych, oraz zachowanie ogólnego planu budowy ciała przez setki milionów lat.

Największym znalezionym jak dotąd żółwiem jest późnokredowy żółw morski Archelon ischyros z Ameryki Północnej, którego szkielet mierzy ok. 4,5 m długości licząc od dzioba do ogona. Rozpiętość płetwiastych przednich kończyn wynosiła ok. 5,25 m, a masa ciała jest szacowana na ponad 2200 kg. Niewiele mniejszym jest plioceński żółw Stupendemys geographicus należący do rodziny żółwi pelomeduzowatych. Jego skamieniałe resztki odkopano w Wenezueli. Zamieszkiwał południowoamerykańskie rzeki 3 miliony lat temu i mógł mierzyć do 3 m długości i ważyć 2 tony.

Charakterystyka

1. Są jedynymi kręgowcami na świecie z zewnętrznym szkieletem, którego grzbietowa część - karapaks powstał z przekształcenia żeber i ościstych wyrostków kręgów w kostne płyty. Dolną brzuszną część pancerza - plastron stanowi zmodyfikowany obojczyk i żebra brzuszne. Zarysy kości nie odpowiadają dokładnie tym z tarczek. Tak więc ciało pokryte jest dwuwarstwowym pancerzem, złożonym z szeregu płytek kostnych, pokrytych z zewnątrz rogowymi tarczkami, których liczba zwykle wynosi 4 a rzadziej 5 par leżących po przeciwnych stronach nieparzystych tarcz kręgowych. Niekiedy zamiast twardego pancerza występuje gładka i miękka skóra. Po bokach ciała karapaks łączy się z plastronem przy pomocy spojenia zwanego mostem, który może być miękki lub sztywny. Niektóre gatunki mają plastron zawieszony na zawiasach, dzięki którym mogą ciasno domykać go do reszty pancerza.
2. W przeciwieństwie do pozostałych owodniowców (gadów, ptaków, ssaków) mają pierwszy krąg (atlas) z trzonem, co ogranicza obroty czaszki (u pozostałych - atlas jest pierścieniowaty, a jego trzon przyrasta do następnego kręgu, obrotnika i tworzy oś obrotu czaszki).
3. W przeciwieństwie do jakiegokolwiek innego zwierzęcia na ziemi biodro i łopatki są wewnątrz ich żeber. Dzięki takiej budowie mogą (z wyjątkiem żółwi morskich) wciągać głowę, kończyny i ogon do wnętrza pancerza. Ogon jest raczej krótki i spiczasty.
4. Mają rogowy dziób, w którym zamiast zębów (z wyjątkiem w kilku wygasłych form) są ostre rogowe listwy na krawędziach szczęki i żuchwy, które u gatunków mięsożernych są ostre jak noże a działają jak nożyce, natomiast u gatunków roślinożernych ich zewnętrzne krawędzie są ząbkowane co ułatwia im odgryzanie twardych, zdrewniałych części roślin.
5. Czaszka typu anapsydalnego (brak dołów skroniowych).
6. Zapłodnienie jest wewnętrzne do czego służy wprowadzający organ, wypuklany ze steku (jak u niektórych ptaków).
7. Wszystkie są jajorodne, samice kopią w gruncie dołki tylnymi odnóżami gdzie znoszą jaja.
8. Mają rozdzielone i ruchome powieki, nie mają otworów usznych, błon bębenkowych i ucha środkowego. Szpara kloakalna jest ustawiona wzdłużnie, pęcherz moczowy znajduje się pod stekiem. Mają gruczoły kloakalne pełniące rolę gruczołów wonnych oraz gruczoły solne znajdujące się w jamie nosowej.

Rozmnażanie

Wykluwający się żółw, prawdopodobnie Testudo marginata

Wszystkie żółwie są jajorodne i składają jaja (zwapniała skorupka jest zmineralizowana aragonitem, a nie kalcytem jak u krokodyli i ptaków) na lądzie. Najpierw wygrzebują w ziemi jamy pełniące rolę komór lęgowych. Jaja pod wpływem ciepła słonecznego nagrzewającego grunt przechodzą proces inkubacji. Żółwiki wydostają się z jajek za pomocą tzw. zęba jajowego znajdującego się z przodu górnej szczęki. Jest to zgrubienie skórne, które znika po kilku miesiącach. Po wykluciu małe żółwiki wyglądają jak miniatury dorosłych i od razu są samodzielne. Ich pancerz jest jeszcze dość miękki i twardnieje z czasem. W pierwszych chwilach po wyjściu z komór instynktownie szukają kryjówki, są bowiem narażone na ataki wielu zwierząt, a szczególnie ptaków. U wielu gatunków żyjących w zimniejszym klimacie młode po wykluciu się z jaj spędzają zimę w komorach lęgowych i opuszczają je dopiero wiosną. Liczba składanych jaj zależy od gatunku i waha się w przedziale od kilku (mniejsze gatunki) do ok. 150 (duże gatunki).

Ciekawostką jest fakt, że płeć zależy od temperatury w jakiej rozwijały się jaja. U żółwi wyższa temperatura indukuje samice ( odwrotnie u aligatorów). Wybierając na złożenie jaj miejsca suche i cieplejsze lub wilgotniejsze i chłodniejsze, żółwice mogą wpływać na płeć swych potomków.

Występowanie

Występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, lecz zdecydowana większość to mieszkańcy ciepłej i umiarkowanej strefy wszystkich kontynentów oraz wysp oceanicznych i oceanów.

Systematyka

Szkielet żółwia

Obecnie w obrębie rzędu wyróżnia się dwa podrzędy a w nich w sumie 13 rodzin

• Podrząd: żółwie bokoszyjne (Pleurodira)
  • żółwie wężoszyjne (Chelidae)
  • żółwie pelomeduzowate (Pelomedusidae)
• Podrząd: żółwie skrytoszyjne (Cryptodira)
  • żółwie morskie (Chelonidae)
  • żółwie skórzaste (Dermochelyidae)
  • żółwie skorpuchowate (Chelydridae)
  • żółwie dwupazurzaste (Carettochelyidae)
  • żółwie spłaszczone (Dermatemydidae))
  • żółwie piżmowe (Kinosternidae)
  • żółwie wielkogłowe (Platysternidae)
  • żółwiaki (Trionychidae)
  • żółwie błotne (Emydidae)
  • batagury (Bataguridae)
  • żółwie lądowe (Testudinidae)

Powered by Wikipedia